Russisch zelfmoordspel een gevaar voor Nederlandse kinderen?
21 december 2017 |
Clémence Overeem
Redacteur Nieuwscheckers.
Screenshot: Toronto TV (11-12-2017)

Volgens een waarschuwing op internet moeten ouders goed opletten: een luguber spel genaamd Red Owl Challenge zou kinderen aanzetten tot zelfdoding. Is er echt een Russisch zelfmoordspel dat Nederlandse kinderen tot gruwelijke daden aanzet? Volgens Oekraïense factcheckers is het verzonnen - bangmakerij voor de clicks.

Bewering

Op sociale media circulert het ‘spel’ Rode Uil, dat kinderen aanmoedigt tot zelfdoding.

oordeel: niet te checken

Bron van de bewering

112Vandaag waarschuwde op 19 december voor een nieuw “zelfmoordspel op instagram”. Er zouden al 450 kinderen zijn overleden door een spel genaamd ‘Rode Uil’, dat afkomstig is uit Rusland.

De omschrijving van dit spel lijkt sprekend op de mythische ‘Blue Whale Challenge’. Hierbij moeten jongeren 50 dagen lang opdrachten uitvoeren voor een ‘meester’. Op de vijftigste dag zouden ze zelfmoord moeten plegen. Daarover werd eerder dit jaar bericht door het AD, Metro en Libelle.

Het Russische kanaal RT presenteerde in maart 2016 de Blue Whale Challenge als een serieus probleem en stelde dat er zo’n 130 slachtoffers gevallen waren.

Het Vlaamse HLN berichtte in mei 2017 dat de ‘bedenker’ van de Blue Whale Challenge was opgepakt.

‘Rode uil challenge’

112Vandaag legt niet precies uit hoe de ‘rode uil challenge’ verschilt van de Blue Whale Challenge. Om hierachter te komen moeten we naar Oekraïense en Russische webpagina’s. Engels- of Nederlandstalige berichten over een ‘rode uil challenge’ zijn namelijk onvindbaar, afgezien dan van het 112Vandaag-artikel.

Suïcidale jongeren zouden via sociale media met het spel in aanraking komen. Uit de artikelen van het Russische The Question en het Oekraïense Kanal 24 kunnen we opmaken dat het spel ongeveer zo in zijn werk gaat:

“Een mysterieuze ‘meester’ schrijft een privébericht naar je en zegt dat je 12 dagen niet mag slapen. Tijdens het spel checkt de meester of de speler wakker is met het bericht: ‘Slaapt de uil niet?’ Je moet dan antwoorden: ‘De uil slaapt nooit.’ Spelers moeten dus altijd online zijn, en wanneer de meester een video verstuurt, dan moet je die onmiddellijk bekijken. Om het spel te voltooien blijf je 12 dagen wakker, en ontvang je een prijs.”

Net als bij de Blue Whale Challenge zou de Red Owl Challenge eindigen met een lugubere laatste ‘prijs’: zelfdoding.

Waarom is dit niet te checken?

Eerst kijken we naar de Blue Whale Challenge, de voorganger waar de Red Owl Challenge door geïnspireerd lijkt te zijn. Deze pagina op KnowYourMeme.com – met ruim 2,3 miljoen views – noemt het een broodje aap. Daar sluit de Amerikaanse factchecksite Snopes zich bij aan: de geruchten over de Blue Whale Challenge zijn nauwelijks te checken, waardoor het zich tot een ware internetlegende heeft ontwikkeld.

De media-aandacht heeft sterk aan de populariteit bijgedragen. Zo berichtte de Russische Novaya Gazeta dat er door de Blue Whale Challenge in 2016 minstens 80 dodelijke slachtoffers zijn gevallen. Radio Free Europe deed hier echter onderzoek naar en concludeerde dat geen enkele zelfmoord met zekerheid gekoppeld kan worden aan het mythische spel:

“Over the last six months or so, dozens of suicides and attempted suicides in Russia, Kazakhstan, and Kyrgyzstan have been provisionally linked to the game, although on closer inspection none of them has been found to have a conclusive tie.”

Maar ook bij Instagram heerst angst over de Blue Whale Challenge. Het platform heeft maatregelen genomen: wanneer je zoekt op de hashtag #bluewhale, krijg je de onderstaande waarschuwing in beeld:

Screenshot: instagram.com

Justine Pardoen, deskundige en adviseur op het gebied van mediagebruik van kinderen, verdiepte zich ook in de Blue Whale Challenge. Het gaat om vage geruchten, schrijft ze:

“We horen opvallend weinig hoe het nou echt zit. (…) Ook die waarschuwing van de Belgische politie, Child Focus in België en hier in ons land Stichting School en Veiligheid, blinkt uit in vaagheid. Het zijn geruchten, en toch moeten we alert zijn op signalen?”

De geruchten komen voort uit de Russische nieuwsberichten, zoals van de Novaya Gazeta en Russia Today. Volgens Snopes pikten internationale tabloids deze berichten op, zoals het Britse The Sun. In verschillende landen bestaat er nu angst voor het spel.

‘Death groups’

Op het internet blijken zogenaamde ‘death groups’ actief te zijn. In Rusland zijn dit groepen waarin suïcidale mensen zich organiseren en advies vragen bij zelfdoding. In Rusland worden deze ook wel Blue Whale Groups genoemd, die zich hebben laten inspireren door de geruchten. Hierdoor vervaagt het onderscheid tussen een Blue Whale Group, en een daadwerkelijke Blue Whale Challenge. Dat heeft er waarschijnlijk toe geleid dat sommige media Phillip Budeikin – die zoals gezegd door de Russische politie werd gearresteerd – neerzetten als de ‘bedenker’ van de Blue Whale Challenge. Of Budeikin een dergelijk spel gemaakt heeft, is onduidelijk: in dit interview zegt hij dat hij nooit directe invloed had op de 17 zelfdodingen waarmee hij in verband wordt gebracht.

Red Owl Challenge

Het gevaar van de Blue Whale Challenge is niet vast te stellen, daarnaast is er geen bewijs dat het spel in Nederland plaatsvindt. Maar hoe zit het dan met deze nieuwe versie – waarvoor 112Vandaag waarschuwt – de Red Owl Challenge?

Het ‘spel’ is onvindbaar op het Nederlands- en Engelstalige internet. Op Facebook vonden wij wél een waarschuwing van de Oekraïense kinderombudsman, Mykola Kuleba.

Screenshot: Facebook.com

Het bericht van deze overheidsfunctionaris heeft de waarschuwing meer gewicht gegeven. Wij namen daarom contact op met factcheckers in Oekraïene: StopFake.org. Zij houden zich vooral bezig met het bestrijden van Russische propaganda, maar een van de redacteuren, Alina Mosendz, wist ons ook iets te vertellen over de Red Owl Challenge.

Hoewel het verhaal bijna onvindbaar is in Nederlandse media , lijkt het zich in Oekraïne te verspreiden als een lopend vuurtje. Maar volgens Mosendz is het niet meer dan een gerucht, afkomstig uit Rusland. Het satirische televisieprogramma Toronto TV – min of  meer de Oekraïense Zondag met Lubach – pikte het gerucht ook op, en maakte het onderstaande verslag:

Toronto TV vindt de angst voor de spellen onterecht: men zou meer moeten letten op de problemen die leiden tot depressies van tieners, dan zich te bekommeren om een mysterieus spel op internet. Mocht er zo’n spel bestaan, dan is het immers aannemelijker dat de tieners die ermee in aanraking komen reeds suïcidaal zijn, dan dat een spel dit veroorzaakt.

Van een Red Owl Challenge bleek op het internet geen spoor te bekennen. Het televisieprogramma vermoedt het volgende: de Red Owl-geruchten worden onder meer geëxploiteerd door YouTubers, puur voor de views. Daarnaast kon Toronto TV geen betrouwbaar onderzoek over Red Owl vinden, noch cijfers van de slachtoffers.

Conclusie

Met deze informatie is het moeilijk om te bevestigen of de Red Owl Challenge bestaat. 112Vandaag kwam echter met harde cijfers: ‘Meer dan 450 kinderen overleden door zelfmoordspellen op social media.’ Dit is op basis van de beschikbare informatie niet hard te maken. De dreiging van de Red Owl Challenge (en van de Blue Whale Challenge) blijft vooralsnog onbevestigd.

21 december 2017 |
Clémence Overeem
Redacteur Nieuwscheckers.